احمد کاسانی، معروف به خواجگی و مخدوم اعظم ،از مشایخ فرقه نقشبندیه است.فرقه نقشبندیه یا به تعبیر دیگر خواجگان، از فرقی است که به شریعت و قوانین سنت بسیار متعبد و پایبند است. این طریقه عرفانی منسوب به خواجه بهاءالدین محمد نقش بند بخارایی عارف و صوفی قرن هستم هجری است.غیر از او ،وجود خواجه غجدوانی (وفات 535) هم که بنا بر مشهور خلیفه ی خواجه یوسف همدانی (وفات 535)و بنیانگذار و مروج طریقه او در ماورالنهر بود و در روایات نقشبندیه به عنوان خواجه کلان و خواجه بزرگ خوانده می شدنیز نسبت خواجگان را در حق مشایخ این سلسله توجیه می کرد
جلسه پایان نامه ی « تشریح ذکراز دیدگاه امام خمینی (ره) و مقایسه آن با دیدگاه خواجگی احمد کاسانی به همراه تصحیح رساله " در بیان ذکر "» به راهنمایی« دکتر مسعود صادقی علی آبادی» و مشاوره «دکتر هادی وکیلی» به پژوهشگری« حسنا سادات بنی طباء بیگدلی » در سال 1388 برای کسب درجه کارشناسی ارشد در پزوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی برگزار شد.به گزارش جماران ،احمد کاسانی، معروف به خواجگی و مخدوم اعظم ،از مشایخ فرقه نقشبندیه است.فرقه نقشبندیه یا به تعبیر دیگر خواجگان، از فرقی است که به شریعت و قوانین سنت بسیار متعبد و پایبند است. این طریقه عرفانی منسوب به خواجه بهاءالدین محمد نقش بند بخارایی عارف و صوفی قرن هستم هجری است.غیر از او ،وجود خواجه غجدوانی (وفات 535) هم که بنا بر مشهور خلیفه ی خواجه یوسف همدانی (وفات 535)و بنیانگذار و مروج طریقه او در ماورالنهر بود و در روایات نقشبندیه به عنوان خواجه کلان و خواجه بزرگ خوانده می شدنیز نسبت خواجگان را در حق مشایخ این سلسله توجیه می کرد( دکترعبدالحسین زرین کوب _دنباله جستجو در تصوف ایران ص206 ).به اعتقاد دکتر زرین کوب ،این سلسله نسبت خرقه خود را به ابوعلی فارمدی از مشایخ قدیم خراسان می رسانند.اما چرا این سلسله را نقشبندیه خوانده اند؟مریدان این فرقه گفته اند این عنوان ،اشارت به نقش بستنن ذکر در قلب بهاءالدین است اما زرین کوب این قول را باطل می داند.از نظر وی، کار اصلی او نقشبندی بوده یا این که در اوائل حال به این گونه کاری اشتغال داشته است(همان ص208 ). این طریقت در هند نفوذ فراوانی یافت و امروزه علاوه بر آن، در پاکستان ،افغانستان و کردستان رواج دارد.گفته اند که تیمور لنگ به شیخ این فرقه ارادت داشت.عبد الرحمان جامی، صوفی و عارف قرن نهم و صاحب کتاب نفحات الانس، از بزرگان این طریقه است.وی ،در نفخات الانس در وصف این فرقه نوشته است :«طریقه ایشان،طریقه سنت و جماعت است و اطاعت احکام شریعت و اتباع سید المرسلین(ص) و دوام عبودیت که عبارت است از دوام آگاهی به حق سبحانه ،بی مزاحمت شعور به وجود غیری» .
به اعتقاد مولف پایان نامه، ذکر جایگاه ویژهای نزد صوفیه و عارفان دارد و اغلب آن را یکی از لوازم سلوک بر می شمارند.به اعتقاد وی، صوفیان نقشبندی برای ذکر و نحوه بیان آن اهمیت فراوانی فائلند.از نظر وی این سلسله دارای اصول یازده گانه ای هستند که نصف آن را مباحث ذکرو ذاکر و مذکور تشکیل می دهد و همین امر نشانه توجه نقشبندیه به این موضوع است.حسنا سادات بنی طبا، احمد کاسانی را از مشایخی معرفی می کند که دو رساله مستقل در باب ذکر تالیف کرده و در سایر تالیفاتش نیز به این مسئله امعان نظر داشته است.مولف این رساله، ضمن تصحیح رساله ذکر احمد کاسانی، به مقایسه آراء وی با امام خمینی(س) پرداخته و شباهات و تفاوت های آن را نشان می دهد.به اعتقاد وی، پژوهش در آثار حضرت امام، به عنوان عارف بزرگ معاصر و همچنین احیای میراث مکتوب به جا مانده از عرفای پیشین از اهداف پژوهش وی بوده است.در واقع در این رساله، مولف به گردآوری نظرات امام خمینی (س) درباره ذکر، از خلال آثارش پرداخته و آن را با اندیشه های شیخ نقشبندیه مقایسه کرده است.آن چنان که حسنا سادات بنی طبا بیان می دارد رساله اش پاسح به دو سوال اصلی بوده است: اول این که جایگاه ذکر نزد امام خمینی(ره) چیست؟ . دوم این که جایگاه ذکر در نزد خواجگی احمد کاسانی چیست؟
به گزارش جماران، مولف رساله را در سه فصل تنظیم کرده است.در فصل اول به شرح احوال،بیان آثار و طریقت خواجگی احمد کاسانی پرداخته می شودتا مخاطب با شخصیت و جایگاه او آشنایی پیدا کند.این فصل از سه بخش تشکیل شده است.بخش اول به ذکر احوال این شیخ نقشبندی اختصاص دارد که به ذکر ایام کودکی، نوجوانی، اساتید و شاگردان و همچنین جایگاه اجتماعی وی می پردازد.در بخش دوم، به آثار بر جا مانده از وی پرداخته می شود و بیش از سی اثر وی معرفی می گردد.بخش سوم از فصل اول، به معرفی طریقت و اندیشه های احمد کاسانی می پردازد.در این بخش، با بیان اصول یازده گانه نقشبندیه و تاکید کاسانی بر اصولی چون وقوف ثلاثه ،یادداشت و هوش در دم، بر اهمیت ذکر نزد وی تاکید می شود.به اعتقاد مولف، این شیخ نقشبندی، تغییراتی را در شیوه طریقتی خود ایجاد کرد که موجبات رنجش دیگر شیوخ و حتی برخی از شاگردانش را فراهم ساخت.احمد کاسانی روابط حسنه ای با سلاطین و امرای زمان خودش داشته است .حسنا سادات بنی طباء بیان می دارد که شیخ احمد با آن که از نظر فقهی پیرو اهل سنت است اما ارادت ویژه ای به ائمه شیعه داشته است.
به گزارش جماران، فصل دوم این پایان نامه، به تصحیح رساله ذکر احمد کاسانی اختصاص دارد که خود مشتمل بر سه بخش است .در بخش اول، ضمن بررسی محتوای رساله ذکر، مباحثی چون اقسام سالکان و ذکر مخصوص آنان ،حقیقت ذکر از نظر کاسانی و شرایط ذکر از نظر وی مورد بحث واقع می شود.در بخش دوم، اصل رساله ذکر آورده می شود و در بخش سوم به منابع احادیث ،روایات و اشعاری که در متن استفاده شده و همچنین توضیح مختصر درباره افرادی که احمد کاسانی در رساله اش از آن ها یادکرده اشاره می شود.فصل نهایی و اصلی پزوهش، که فصل سوم است، به بیان آراءامام خمینی (س) و احمد کاسانی پیرامون دکر اختصاص دارد.این فصل، مشتمل بر چهار بخش است .در بخش اول، که عنوانش فعل ذکر است، به مفهوم ذکر ،اقسام و مراتب ذکر و اهمیت آن پرداخته می شود.بخش دوم به الهیات ذکر یا اوصاف مذکور می پردازد و بخش سوم به شرایط تاثیر ذکر از دیدگاه امام خمینی (ره) و کاسانی پرداخته می شود.
آن چنان که مولف بیان می دارد روش وی در این تحقیق، در فصل دوم، که به تصحیح رساله ذکر احتصاص دارد، روش تصحیخ تلفیقی و مبتنی بر دو نسخه بوده است و در فصل های اول و سوم از روش کتابخانه ای و توصیفی -تطبیقی استفاده شده است.
اما خصوصیت و ویژگی اصلی این رساله چیست؟مولف بیان می دارد که تا زمان تدوین این پژوهش تنها یکی از رسالات احمد کاسانی با عنوان رساله گل نوروز تصحیح شده است وبقیه آثار وی چاپ و تصحیح نشده اند.از نظر وی جستجو در خصوص احوال و آثار احمد کاسانی می تواند در تکمیل گنجینه های عرفانی اسلام راهگشا باشد.از دیگر سو ،از نظر وی تا زمان نگارش پایان نامه بحث مشتقلی پیرامون مسئله ذکر نزد امام خمینی (ره) انجام نشده است و تنها به صورت گذرا و ضمن مباحث عرفانی دیگر به آن اشاره شده است.به اعتقاد مولف رساله وی برای کسانی که به عرفان عملی به خصوص نزد امام خمینی (س) علاقه مندند مفید خواهد بود.این پایان نامه در 164 صفحه به نگارش در آمده است.
