در دوران دفاع مقدس، برای اولین بار در تاریخ ایران، مرگ و میر ثبت شده ناشی از قحطی و اپیدمی جنگی وجود ندارد. اگر تصادفی نبودن این اتفاق را بپذیریم این پرسش مطرح می شود که چه تدابیری اندیشیده شده بود که چنین کارنامه ی منحصر به فردی ثبت شده است. رکوردهایی از نظر اقتصادی ثبت شده است که این رکوردها در 40 سال گذشته ایران که سال های غیرجنگی بودند، رخ نداده است.
فرشاد مؤمنی با بیان اینکه «آنان که تریبون دارند تمایلی به واکاوی دوران تاریخی دفاع مقدس ندارند»، به تجربیاتی اشاره کرد که در دوران دفاع مقدس برای کشور حاصل شد و تصریح کرد: به اندازه اهمیتی که این تجربه داشته است، ما در ثبت و ضبط این تجربه‌ها و تبدیل کردن آن به دانایی و هویت جمعی، گام‌های جدی برنداشته‌ایم.
به گزارش خبرنگار جماران، دکتر فرشاد مؤمنی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در نخستین نشست از سلسله جلسات «اقتصاد ایران در دوران دفاع مقدس» که عصر پنج شنبه در مؤسسه دین و اقتصاد برگزار شد، طی سخنانی به یکی از نقاط عطف در تاریخ ایران اشاره کرد و گفت: در تمام جنگ‌های تجربه شده قبلی در ایران به مجرد اینکه کشور با جنگ درگیر می شد، تاریخ گواهی وجود قحطی‌ها و اپیدمی‌های گسترده را می‌دهد. تقریبا حتی یک مورد استثنا در زمینه تجربه‌های تاریخی وجود ندارد. حتی در تجربه‌ی قرن بیستم و جنگ جهانی دوم که ایران در آن جنگ مطلقا درگیر نشد، به گواه کار تحقیقی دکتر ناصر پاکدامن، استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران در دوران قبل از انقلاب، باز هم مسئله قحطی‌ها و اپیدمی‌ها در اقتصاد تکرار شده بود و از این ناحیه با تلفات انسانی قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو بودیم.
وی در این نشست که با حضور «عابدی جعفری» وزیر بازرگانی دهه 60 برگزار شد، با تأکید بر تحمیلی بودن جنگ ایران و عراق، افزود: تحمیلی بودن به آن معناست که ایران هیچ نوع آمادگی قبلی برای جنگ نداشت. با این حال شواهد ثبت شده حکایت از این دارد که برای اولین بار در تاریخ ایران، حتی یک مورد مرگ و میر ثبت شده ناشی از قحطی و اپیدمی در دوران جنگ وجود ندارد. اگر تصادفی نبودن این اتفاق را بپذیریم این پرسش مطرح می‌شود که چه تدابیری اندیشیده شده بود که چنین کارنامه‌ی منحصر به فردی ثبت شده است.
مدیر مؤسسه دین و اقتصاد با بررسی تحولات این تجربه تاریخی منحصر به فرد از موضع تاریخ اقتصادی، گفت: در دوران جنگ در بسیاری از زمینه‌های دیگر نیز رکوردهایی از نظر اقتصادی ثبت شده است که این رکوردها در 40 سال گذشته ایران که سال‌های غیرجنگی بودند، رخ نداده است.
مدیر مؤسسه دین و اقتصاد اظهار کرد: واکاوی تاریخی می‌تواند برای نگاه ما به گذشته، افتخاربرانگیز و برای نگاه به آیندمان، بسیار آموزنده باشد. به تعبیر دیگر، اگر از منظر تحولاتی که در ساختار نهادی کشور اتفاق افتاده و دقت‌هایی که در نظام تصمیم‌گیری بوده است و تخصیص منابعی که در آن دوره وجود داشته، به مسئله نگاه کنیم، می‌توانیم بسیاری از رموز گرفتاری‌های امروز اقتصاد ایران را دریافت کنیم تا پردستاوردتر و کم هزینه‌تر از چالش‌های بسیار جدی کنونی اقتصاد عبور کنیم.
وی افزود: به نظر می رسد که به واسطه تنگناهای جدی که در ایران وجود دارد، چه در سازه‌های ذهنی ایرانیان و چه در ساختار نهادی کشور و چه از منظر ملاحظات اقتصاد سیاسی، شرایطی را فراهم کرده است که گویی افرادی که حرفی برای زدن و تریبونی برای عرضه مطالب خود دارند، انگیزه و تمایل کافی برای واکاوی این دوره تاریخی ندارند.
مؤمنی با اشاره به اینکه «جنگ تحمیلی منعکس کننده شرایطی است که نظام ملی هزینه های بسیاری پرداخته است»، گفت: به اعتبار محدودیت‌هایی که از ناحیه عدم تمایلات وجود دارد ما قادر به یادگیری با هویت جمعی از این تجربه ها نیستیم. بنابراین با اطمینان می‌گویم که اگر این روند ادامه پیدا کند و اگر جنگ دیگری رخ دهد، هیچ تضمینی وجود ندارد که به سنت‌های قبل از جنگ بازگردیم. به این معنا که به اندازه اهمیتی که این تجربه داشته است، ما در ثبت و ضبط این تجربه‌ها و تبدیل کردن آن به دانایی و هویت جمعی، گام‌های جدی برنداشته‌ایم.
مؤمنی افزود: سهل‌انگاری در این زمینه به این معناست که برای آینده‌ی خودمان نیز با هزینه‌های غیرضروری روبه‌رو خواهیم شد و آزموده‌های مکرر را در معرض تجربه مجدد قرار می‌دهیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر اینکه «حتی از تجربه‌های منفی نیز درس نمی‌گیریم»، گفت: تحقیقی با موضوع «ارزیابی تطبیقی تجربه اولین شوک نفتی با آخرین شوک نفتی» در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی انجام دادیم. نکته حیرت‌انگیز این بود که 85 درصد از سیاست‌های نادرست و خسارت بار در دوره ی اول عینا در دوره دوم تکرار شد. گویی نظام آموزش و پژوهش علم اقتصاد ایران، با کاستی‌های جدی روبه‌روست.
مؤمنی گفت: ما امسال این تجربه را جدی‌تر از سال‌های گذشته دنبال و واکاوی می‌کنیم. به این امید که خیری برای امروز و فردای اقتصاد ایران داشته باشد.
گفتنی است، نخست نشست از این سلسله نشست‌ها، با عنوان «بازرگانی در دفاع مقدس»، با حضور دکتر فرشاد مؤمنی مدیر مؤسسه دین و اقتصاد و سخنرانی دکتر حسن عابدی جعفری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و وزیر بازرگانی دهه 60، برگزار شد.
این جلسات، پنج هفته متوالی ادامه خواهد داشت.
