سید محمدرضا بهشتی گفت: اگر افرادی حتی با نیت خوب بخواهند جامعه را با الزام و اجبار به سمت صلاح ببرد، روح دین را از جامعه می گیرند. به محض رفع الزام، بسیاری از مسیر دین خارج می شوند و حتی چون تحت فشار قرار گرفته اند درست عکس قبل حرکت می کنند.
به گزارش جماران، دکتر سید محمدرضا بهشتی، در مراسم معنوی احیای شب و بیست و یکم ماه مبارک رمضان که در بنیاد خیریه حضرت زینب(س)، برگزار شد در سخنانی با موضوع نسبت دین و اخلاق، به روایت مشهور پیامبر(ص) اشاره کرد که «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» و گفت: پیامبر به تمامیت رساندن اخلاق را به عنوان جوهر و لب لباب رسالت بیست و چند ساله خود با همه دشواری ها و مشکلات این نهضت اسلامی نام می برد.
وی افزود: این حدیث همچنین نشان می دهد که پیامبر برای تمام کردن اخلاق مبعوث شده و این یعنی اخلاق چیزی نیست که با دین ساخته شده باشد و انسان ها پیش از هر چیز دیگر به واسطه انسان بودنشان و از طریق پیامبر درونی خود یعنی قوه پرتوان عقلشان در می یابند که در مناسباتشان با خود، دیگران و طبیعت، بایدها و نبایدهایی را ضروری بدانند. یعنی چه دین می بود و چه نمی بود، به هرحال این قوه عقل ما را به رعایت فضیلت های اخلاقی در مناسباتمان دعوت می کند.
استاد فلسفه دانشگاه تهران با اشاره به اینکه هر چه در یک جامعه فضیلت های اخلاقی بیشتری نهادینه شده باشد آن جامعه بیشتر به سمت سلام، صلات و ثبات حرکت می کند اظهار داشت: در طی چهار قرن اخیر تلاش های بسیاری شده تا بر اساس همین قوه عقلانی فضیلت های اخلاقی را شناسایی کرده و شرط و مناط فعل اخلاقی را کشف کنند. در این چهار سده نزدیک به 27 گرایش مختلف، پاسخ های متفاوتی به این پرسش ها داده اند.
بهشتی با اشاره به گرایش های مختلف اخلاق سعادت گرا، لذت گرا، عمل گرا یا پراگماتیستی، کمال گرا، تکلیف گرا، پرسش «اصولا چرا ما باید اخلاقی زندگی کنیم؟» را فراتر از همه گرایش ها معرفی و تاکید کرد: اگر باید و نبایدی مطرح است، خاستگاه این باید و نباید خود ما هستیم. با این وجود آیا اصلا حضور دین در این عرصه لازم است؟ آیا نمی توان صرفا به عقل و آگاهی تکیه کرد؟ آیا بسیاری از کشورهایی که دین را رسما در ساز و کار خود ندارند، نسبت به کشورهایی که به ظاهر به دین پایبند هستند، فضیلت های اخلاقی نهادینه شده بیشتری ندارند؟
مدیر گروه فلسفه فرهنگستان هنر در پاسخ به این پرسش ها به کلام امیر مومنان متوسل شد و گفت: یکی از وصیت های امام علی(ع) به امام حسن(ع) این بود که «خدا را خدا را، به قرآن، اینگونه نباشد که دیگران در عمل به قرآن از شما پیشی بگیرند!» این نشان می دهد قرآن محتوایی دارد که عمل به آن هر انسان را به سعادتی می رساند و این سعادت به انحصار ما در نیامده است. اگر قرآن به راستگویی و وفای امانت خوانده و دیگران بهتر از ما به آن عمل کنند، ما می مانیم و لقلقه دین و حسرت خوردن به جوامعی که این محتوا در آنها نهادینه شده است.
وی اضافه کرد: پیامبر می خواست اخلاق را در ما نهادینه کند. اخلاقی را که در قوه عاقله ما وجود دارد. یعنی نقطه آغاز و عزیمت اخلاق خود پیامبر و اسلام نیست. نشانه عینی این مسئله سلمان است که خود از جانب عقل خود به جستجو برای حقیقت پرداخت و وقتی به پیامبر رسید، اخلاق سلمانی او از جنسی دیگر بود.
دکتر بهشتی در بیان نقش اسلام در تخلق به اخلاق تصریح کرد: نقش اسلام و وحی در یقین بخشی و دوام بخشی به عمل به اخلاق است. اگر دین نبود توان ما برای متخلق شدن از بین نمی رفت، اما بسیار ضعیف تر می شد. پس آنچه دین می تواند به اخلاق بیافزاید، اگر چیزی فراتر از راه نشان دادن صرف باشد و اگر آزادی را از اخلاق بستاند، این آموزه دیگر اخلاقی نیست. اگر آزادی را از زن و مرد ما بگیرید و تحت بهترین آموزه ها آنان را پرورش دهید، انسانیت را از او گرفتید.
وی خاطر نشان ساخت: دین تنها دعوت و فراخوان است و به همین دلیل در قرآن می خوانیم که « رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلإِیمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا». اگر طی کردن مسیر به الزام و اکراه باشد، روح محتوای اخلاقی را از خود و جامعه گرفته ایم و آنچه می ماند تنها یک پوسته و قشر و ظاهر است.
این محقق و استاد دانشگاه گفت: عمل صالح دین دارانه در تناقض با عمل آگاهانه و آزادانه قرار نمی گیرد. اگر افرادی حتی با نیت خوب بخواهند جامعه را با الزام و اجبار به سمت صلاح ببرد، روح دین را از جامعه می گیرند. به محض رفع الزام، بسیاری از مسیر دین خارج می شوند و حتی چون تحت فشار قرار گرفته اند درست عکس قبل حرکت می کنند. اگر جوانان ما در جهتی قرار بگیرند که انتخاب خودشان نبوده، به محض دست یافتن به انتخاب و آزادی برخلاف آن خواهند رفت. اصلا ما چه کسی هستیم که بخواهیم بر دیگران اجبار و الزام به وجود آوریم؟
بهشتی با اشاره به منش حضرت علی(ع) در هدایت مردم گفت: در خطبه 68 نهج البلاغه از مردم زمانه خود گلایه می کند که حاکی از دلسوزی او به جامعه است. ایشان می خواهد آنها را به صلاح و سداد راهنمایی کند اما نه به الزام و اجبار. ایشان می گوید «به درستی که من آگاهم از آنچه شما را به اصلاح وا می دارد و کژی های شما را راست می گرداند. ولکن به خدا قسم من اصلاح شما را به اجبار و الزام که خودم را فاسد و تباه می کند نمی خواهم». این را کسی می گوید که در تمام میادین جهاد درونی و بیرونی، سربلند بیرون آمده است. اما بعضی از ما معلوم نیست از کجا این جرئت را پیدا کردیم که فکر می کنیم اولاً راستی و درستی را تنها ما پیدا کردیم و دیگران در گمراهی اند و ثانیاً دیگران را به اجبار و اکراه راهبری کنیم.
فرزند شهید آیت الله بهشتی با بیان اینکه اولیای خدا هیچ کدام به خود دعوت نکردند، بلکه به خدا و ایمان راهنمایی کرده اند افزود: خداوند در قرآن می فرماید ای طه! ما قرآن را برای مشقت تو نازل نکردیم بلکه این قرآن تنها برای راهنمایی کسی است که به خشیت افتاده است و خشیت تنها با آگاهی بدست می آید. خشیت چیزی به جز ترس است.
سخنران شب بیست و یکم ماه رمضان بیناد زینب(س)، در پایان سخنان خود تاکید کرد: در تمامی ساحات انسانی، اخلاق شرط اساسی مدیریت است. حتی در اقتصاد هم عدل اقتصادی شرط اساسی مدیریت اقتصادی است. در ساحات سیاسی و اجتماعی هم همین گونه است.
گفتنی است، مراسم احیای شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در بنیاد زینب(س)، با سخنرانی حجت الاسلام دکتر فیرحی و همچنین آخرین بخش سخنان دکتر ناصر مهدوی در ادامه دو شب قبل، در مکان این بنیاد، واقع در اقدسیه، کوچه ناز برگزار خواهد شد.
