جماران ـ حریم امام: دکتر حمید انصاری قائم مقام رییس موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) از نقش بی بدیل فرزند برومند امام از ابتدای نهضت تا پیروزی و پس از آن به ویژه از تدبیر شایسته ایشان در راستای حفاظت از اندیشه و آثار امام و از خلأ هایی که جز با حضور و همراهی مرحوم حاج احمد آقا پر نمی شد، سخن می گوید.
او آخرین ایده یادگار امام را فراهم ساختن زیرساخت های قانونی نهادینه شدن اندیشه امام در متن نظام جمهوری اسلامی و فعالیت های نظام در قوانین برنامه پنج ساله، قوانین جاری و سند چشم انداز می داند؛ پروژه ای که به نظر می رسد اکنون نیز بزرگترین نیاز جمهوری اسلامی ایران است.
پیشنهاد تأسیس مؤسسه از طرف چه کسی و با چه انگیزه ای داده شد؟ ونقش حاج احمد آقای خمینی در این پیدایش به چه شکلی بود ؟
سابقه تشکیل مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام به سال 67 برمی گردد. البته به لحاظ تمهید مقدمات شاید به قبل از آن هم برگردد. قبلاً در دفتر حضرت امام بخشی به نام بخش فرهنگی دفتر امام خمینی بود. برادر بزرگتر من حجت الاسلام و المسلمین حاج آقای محمدعلی انصاری مسئول آن بخش بوده است. ایشان که چهره شناخته شده ای برای مردم ایران است در کنار امام و در تمام تصاویر و زندگی اش از نوجوانی تا امروز با امام مرتبط بوده و زندگی و حیاتش را وقف امام کرده است. من هم با این که در بخش های دیگر دولت مسئولیت هایی داشتم مرتب هر روز بخشی از وقتم را در حوزه فرهنگی با دوستانی محدود، که ده دوازده نفر بودند، می گذراندم.
بخش فرهنگی چه فعالیت هایی انجام می داد؟
فعالیت بخش فرهنگی در حقیقت ساماندهی اسناد و مدارک و گزارشاتی بود که به حضرت امام می رسید. مانند مسائلی که درباره امام در رسانه های آن زمان منعکس می شد. این اسناد در آن بخش دسته بندی و مطالب فرهنگی موضوع بندی و استخراج می شد. آن موقع ابزار امروز مانند سایت و این ها نبود. سریع ترین ابزار ارتباطیمان تلکس بود. دفتر تلکسی در مجموعه داشتیم. در کل این دفتر محدود، آنچه در رابطه با امام بود را رصد می کرد. همین طور اخبار و مطالب مربوط به جنگ، که به نوعی به امام مربوط می شد، را استخراج ونگهداری می کرد. ما از آغاز تشکیل دفتر هر یادداشت و نوشته ای، ولو مختصر، مانند قبض رسید یا وجه شرعی را به عنوان یک سند ارزشمند در آن جا نگهداری می کردیم.
ونقش مرحوم حاج احمد آقا؟
مرحوم حاج احمد آقا با عنایت به این واقعیت و این که خودش اهل مطالعه و تحقیق وسیع بود و شناخت جامعی از انقلاب های معاصر و بایسته ها و نیازهای این عرصه داشت، خدمت حضرت امام نامه مفصلی نوشت و انگیزه های تشکیل مؤسسه را شرح داد. در آن نامه بندهای مختلفی هست که توصیه می کنم یک بار دیگر منتشرش کنید. گفته بود: «اکنون که شما در قید حیات هستید مسائلی به شما نسبت داده می شود که بعضاً ناشی از بی توجهی و عدم ثبت و ضبط و دراختیارداشتن منابع اصلی است و مغایرت های فراوانی در مطبوعات و رسانه ها وجود دارد.» همین طور در مجموعه کتاب صحیفه نور، که آن زمان از سوی سازمان مدارک فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر می شد هم مغایرت های فراوانی بود. در این نامه از اختلاف نظری که پیش بینی می شد یاران امام بعدها نسبت به انتساب مسائل، احکام و جریانات داشته باشند سخن به میان آمده است. محور دیگر این نامه بحث پرونده امام در ساواک بود. مرحوم حاج احمد آقا با تیزبینی و درایت نیاز جدی و عاجل نظام جمهوری اسلامی را به اسناد و آثار رهبر و بنیانگذار این نظام پیش بینی کرده بود. ایشان می دانست که نظر، احکام و رهنمودهای امام در حقیقت باید منشور همیشگی و جاوید نظام جمهوری اسلامی باشد و مرجعی معتبر، که با تأیید حضرت امام تعیین شود، اعتبار اسناد را تأیید و ارائه کند. بر این مبنا و بعد از این مکاتبه، حضرت امام نیز عنایت فرمودند و مسئولیت تشکیل این نهاد را به فرزندشان مرحوم حاج احمد آقا دادند. نهایتاً حکمی که در 17 شهریور 1367 امام خطاب به فرزندشان صادر فرمودند ، مبنای تشکیل مؤسسه شد.
همان زمان مرحوم حاج احمد آقا مسئولیت پیش نویس تشکیلات مؤسسه را، با توجه به نیازهایی که پیش بینی می شد، به بنده و اخوی ام محول کرد. متن پیشنهادی بنده، که ظاهراً کلیاتش خدمت حضرت امام مطرح شده بود، مورد نظر ایشان قرار گرفت و در یکی از جلسات سران سه قوه مطرح و مورد تأیید واقع شد. از همان زمان یعنی در زمان حیات حضرت امام و به فاصله کمی بعد از صدور حکم ایشان مؤسسه عملاً شکل گرفت. همان دفتر فرهنگی در ساختمانی جدید توسعه پیدا کرد و ما کار را با یک افق و دورنمای وسیع که پیش بینی می شد آغاز کردیم.
متأسفانه به فاصله اندکی بعد از تشکیل مؤسسه در خرداد سال بعد، حضرت امام رحلت کردند. تصور هم نمی کردیم به این سرعت امام در جمع ما نباشد. مبنایی که تنظیم شده بود با عنایت به حضور امام بود. بعد که با این حقیقت تلخ مواجه شدیم باید یک سری بسترهایی فراهم می شد و در قوانین جاری می آمد. خوشبختانه با عنایت دوستان امام در دوره سوم مجلس شورای اسلامی در آبان ماه سال 1368 طرحی که از زمان رحلت امام مطرح بود و در کمیسیون ها رفته بود تدوین شد. مؤسسه نیز در تدوین آن طرح، که تحت عنوان قانون حفظ نام و یاد و آثار حضرت امام به تصویب رسید، مشارکت داشت. در واقع تشکیلات مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام به لحاظ شرعی با حکم ولایی حضرت امام، همیشگی و جاوید خواهد بود. این موسسه مجرایی قانونی است که وظایف همراهی دستگاه های دیگر با آن ذکر شده است. در قانون، مرجعیت این مرکز با تولیت یادگار امام است. همین طور به همکاری دستگاه های مختلف با مؤسسه و یک سری وظایف تصریح شده است. برای ضمانت حقوقی اجرای این قانون، در سال بعد یا همان سال الحاقیه ای در مجلس تصویب شد تا از جعل و تحریف و دستکاری در اسناد و آثار امام جلوگیری شود.
همان طور که اشاره فرمودید تصور نمی شد که امام به این سرعت رحلت کنند. خب یک خلأ ایجاد شد. نقش مرحوم حاج احمد آقا در پرکردن این خلأ چه بود؟
از جهات مختلفی سخن گفتن در باره مرحوم حاج احمد آقا دشوار است. هنوز ابعاد زیادی از زندگی ایشان ناشناخته است. بعد از رحلت ایشان، جامعه بسیار ملتهب بود. فضای جامعه از این خبر دچار شوک شده بود. بنده با نیازی که در جامعه آن موقع احساس می شد توانستم زندگینامه ایشان را به صورت محدود تدوین و پرونده اسناد مبارزاتی و زندگی ایشان را بررسی کنم. بنده سال ها با ایشان مأنوس بودم و همکاری داشتم. ولی به عنوان فردی که خیلی با ایشان ارتباط و مراوده داشتم و از زوایای ذهن و اندیشه و رفتارهای ایشان آگاهی دارم می توانم بگویم هنوز ابعاد ناشناخته فراوانی درباره ایشان وجود دارد. نقش بسیار فراتری از آنچه که گفته شده و به تعبیر رهبر معظم انقلاب نقش بی بدیلی داشت؛ علی رغم نقش آفرینی رجال بزرگ و برجسته ای که در طول نهضت همراه امام بودند و در جایگاه خودشان نقش ماندگار و همیشگی داشتند. در شرایطی که امام در خارج کشور و در غربت و تبعید بودند، ارتباطات مثل الان نبود و فقط یک خط تلفن بود که آن هم شنود و کنترل می شد و بسیاری از مکاتبات اصلاً نمی رسید و توسط ساواک ضبط می شد، جایگاه مرجعیت دینی و همین طور رهبری انقلاب در اختناق آمیزترین دوران تاریخ بود. حیات این سرزمین، حداقل در تاریخ معاصر و از زمان تشکیل ساواک در سال 1335 و به خصوص بعد از سرکوب قیام 15 خرداد، در اوج اختناق بوده است و سال ها این وضعیت ادامه داشت. خیلی از نامه هایی که منتشر کردیم نامه هایی است که به دست گیرنده نرسیده است، یعنی ساواک این ها را در داخل ضبط می کرد و در پرونده امام بوده است.
بخش اعظم نقش فعال و پویا نگه داشتن دفتر رهبری انقلاب و نهضت و مرجعیت دینی و برقراری ارتباط با مبارزان، علما و سطوح مختلف جامعه بر عهده مرحوم حاج احمد آقا بود. تیزبینی ایشان و دوستان صدیق و وفاداری که امام داشتند نقش مهمی داشت. جا دارد همین جا یاد کنیم از مرحوم آیت الله توسلی که زندگی اش حتی در آخرین لحظه ها نیز در دفاع از وصیت و راه امام گذشت. همین طور حضرت آیت الله حاج شیخ حسن صانعی و آیت الله رسولی محلاتی و در بیت امام مرحوم آیت الله پسندیده، برادر امام، و دیگران واقعاً نقش برجسته ای داشتند. در این میان مرحوم حاج احمد آقا فراستی وجود داشت که اتفاقاً امام در حکم ایشان راجع به مؤسسه، به آن تأکید کردند. ایشان منحصر به فرد و صاحب فراست ویژه ای بود. بگونه ای که دوره ای هم در نجف شرایط و فضایی پیش آمد که ایشان به آن جا رفت و در ساماندهی آن مجموعه کوشید. ایشان در پیوند امام با نیروهای مبارز خارج کشور مانند لبنان، دانشجویان انجمن های اسلامی آمریکا، کانادا و اروپا نقش برجسته ای داشت.
نقش حاج احمد آقا پس از شهادت مرحوم حاج آقا مصطفی به شکلی بازتعریف شد؟
شهادت مرحوم آیت الله حاج آقا مصطفی خلأ جبران ناپذیری بود. حاج احمد آقا مجبور بود مسئولیت هر دو مجموعه را در نجف و این جا بر عهده بگیرد. این ها واقعاً نقش های ویژه و کلیدی بودند که ایشان در دوران قبل از پیروزی انقلاب بر عهده داشت. شتاب حوادث داخل کشور، که هر کدام به تنهایی می توانست نهضت را منحرف کند، از یک طرف و چهارده سال دوربودن امام از کشور از طرف دیگر مشکل آفرین بود. ایشان واقعیات جامعه ایران را به درستی و بدون تأثیرپذیری از جریان های سیاسی متعدد و پرطمطراق آن روز به امام منتقل می کرد و یک مشاور به تمام معنا و امین و صادق و در عین حال رابط بین امام و مجموعه جریان های نهضت بود. در دوران نوفل لوشاتو این نقش چندبرابر بود. واقعاً ایشان نقش فعالی در آن مجموعه داشت. نیروهایی بودند که هر یک سازی می زدند؛ از جریان های ملی، مذهبی و ملی-مذهبی گرفته تا جریان های مبارز داخلی که متفاوت و متعدد بودند و گروه های مبارزاتی مانند سازمان مجاهدین خلق که بعضاً به نام دین جریان التقاطی داشتند و مدعیانی بودند که سعی می کردند در روند جریان هدایت نهضت تأثیر بگذارند. ایشان در انتقال این مباحث و واقعیات و تحولات جامعه ایران به امام و برقراری پیوند نقش منحصر به فردی داشت.
اگر بخواهید بر جسته ترین خصوصیات ایشان را بیان نمایید، به کدام یک از ویژگی های ایشان اشاره می کنید؟
از افتخارات مرحوم حاج احمد آقا نقش کلیدی و برجسته امانتداری ایشان در انتقال پیام امام به همان صورتی که امام گفته بودند است. مرحوم حاج احمد آقا صاحب نظر بزرگی بود. حتی رجال سیاسی آن زمان به طور جدی به ایشان ریاست جمهوری و نخست وزیری را پیشنهاد می کردند. ایشان شخصیت ویژه ای داشت ولی خود را حقیقتاً وقف راه امام کرد. یکی از دلایل ناشناختگی سهم ایشان در انقلاب و نهضت و بعد از پیروزی انقلاب همین بوده که همیشه خودش را در سایه نام و جایگاه امام می دید و واقعاً زندگی اش را وقف این راه کرده بود. بعد از ورود امام به ایران نیز تنها کسی بود که دست بر شانه امام از پلکان هواپیما پایین آمد. آن منظره نیز بازگوکننده این واقعیت است که امام در کنار فرزندشان توفیق الهی داشتند که نهضت را به سرانجام برسانند.
نقش حاج احمد آقا از استقرار تا استحکام و دوام نهضت چگونه بود؟
در طول سال های استقرار امام، که ابتدا در مدرسه علوی بودند، و همین طور سال های پرحادثه حاج احمد آقا محوریت داشت. در ایام کودتاها، طرح های توطئه، جریان های تجزیه طلبی که در گوشه و کنار کشور راه اندازی شده بود، فعالیت های جدی و مخرب سفارتخانه های غربی به خصوص آمریکا که طرح های متمرکزشدن سران نظامی رژیم در جوار مرزهای ایران در ترکیه و عراق و جاهای دیگر را در سر داشت و در فکر ساماندهی کودتایی شبیه 28 مرداد بود که خوشبختانه اسناد و مدارکش منتشر شده است. هر کدام از این وقایع می توانست انقلاب را به سقوط بکشاند. تنظیم مسائل و اطلاعاتی که رهبر انقلاب نیاز داشت، بیان این واقعیات، پیگیری مسائل کلان نظام و حتی در سطح جهانی شرایطی که کشورهای مختلف در مواجهه با انقلاب داشتند بسیار پیچیده بود. آن زمان هم انقلاب اسلامی هیچ سابقه و تجربه قبلی حزبی متمرکز و تشکیلاتی که این مسائل را هدایت کند نداشت. یعنی مجموعه نهادهای ما با نیروهایی جوان و با کمترین تجارب از گذشته بودند.
در مواجهه با گروه های ضد انقلاب و حرکت های تفرقه افکنانه چطور؟
در مواجهه با گروهک های ضدانقلاب، طراحی ساختارهای اساسی نظام، تعامل با نیروها حاج احمد آقا نقش مهمی داشت و می کوشید حداقل اختلاف و تفرقه در داخل کشور نباشد و نیروها علی رغم سلایق متعدد و فضای آشفته آن ایام، حول محور امام جمع شوند. آنچنان ایشان درگیر مباحث بود که غالباً متهم می شد به این که عضوی از همان گروهی است که با ایشان مباحثه می کند. اتهامات عجیب و غریبی هم به مرحوم حاج احمد آقا می زدند. این ناشی از همان نقشی است که عرض کردم. در طول سال های جنگ نیز حلقه ارتباط با همه مجموعه های نظام و دستگاه بود.
و نقش ایشان پس از رحلت حضرت امام چگونه بود؟
بعد از رحلت امام نیز نقش برجسته ای داشت. آرزویی که دشمنان ایران همیشه وعده می دادند این بود که اگر امام از دنیا برود نظام از هم می پاشد. ایشان در این جا نیز به طور خاص نقش ویژه ای داشت. واقعاً اگر ایشان نبود معلوم نبود آن شرایط و تصمیمات درباره مسائل به کجا منتهی می شد. باید بگوییم ایشان حق بزرگی بر انقلاب، نهضت امام و عموم مردم و نظام جمهوری اسلامی دارد.
ایشان فوق العاده نسبت به سلامت جسمی امام حساس بود. همین دغدغه را نسبت به سلامت افکار و اندیشه های امام هم ابراز می کرد. شاید طرح ایجاد مؤسسه اوج این دغدغه را نشان می دهد. حضرتعالی که عمرتان را با بیت امام سپری کردید چه تحلیلی از اقدامات آن مرد بزرگ در راستای منحصرکردن نشر کلام و نظرات و آثار امام در مؤسسه دارید؟
اصلاً تعریف بحث فعالیت انحصاری در تبلیغ و ترویج اندیشه امام را در اهداف و اساسنامه مجموعه مؤسسه نداشتیم. مقوله انحصاری صرفاً صحت سندیت انتساب مطلب به امام است. یعنی قرار است دست نوشته، حکم، فرمان، سخن، سخنران، پیام، عکس و فیلمی که به امام منتسب می شود توسط یک مرجع معتبر و امین تأیید شود. این فقط نقش مأخذیت و مرجعیت را از حیث صحت انتساب و نگهداری اصل اسناد و مدارک داشته و دارد.
در حوزه تحقیق، پژوهش و تحلیل در آثار و اندیشه های امام چطور؟
ما از هر نوع فعالیتی پیرامون ترویج اندیشه امام، پژوهش در آثار امام، ترجمه آثار امام و توسعه این آثار در سطح کشور و فعالیتی که افراد مختلف در بخش های هنری، فرهنگی، پژوهشی و آموزشی داشته باشند استقبال می کنیم. فکر می کنم هر کس که به عظمت انقلاب اسلامی و جایگاه امام و نیاز جامعه و نظام ما به رهنمودهای ایشان، به عنوان بنیانگذار نظام، آگاه باشد طبعاً بر ضرورت وجود چنین مرجع معتبر و امینی اشراف و اذعان دارد.
پس انحصاری بودن مؤسسه فقط در مورد صحت انتساب مواردی است که بیان کردید؟
بله همین طور است، خوشبختانه در این زمینه ما مدیون تیزبینی یادگار امام هستیم که بحمدلله چنین بخشی شکل گرفت. یعنی اگر خود امام تعیین تکلیف نمی کردند و وصی خاص خودشان را برای این امر خاص منصوب نمی کردند تا صحت و سقم را تأیید کند چه اتفاقی می افتاد. در وصیتنامه مرحوم حاج احمد آقا عین این مسئله منتقل شده و این وظیفه به فرزندشان تولیت محترم مؤسسه حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج سید حسن آقای خمینی سپرده شده است. با این اختلاف سلیقه هایی که وجود دارد و مصائب و مشکلاتی که در تاریخ نهضت ها دیدیم و در تاریخ اسلام شاهد نقل های متضاد، متناقض و رودررو از یک واقعه بودیم اگر این هویت نمی بود واقعاً اتفاقات مبهمی می افتاد و شرایط بسیار مبهم تر می شد. همین الان که مرجعیت و اسناد هست و اعلان می شود باز می بینیم افرادی ادعای جعل و نسبت های غیرواقعی به امام دارند. بنابراین از این زاویه واقعاً لزوم چنین تشکیلاتی احساس می شد. مرحوم حاج احمد آقا نیز به درستی و فراست این را پیش بینی کردند و حضرت امام هم حکم دادند.
بی گمان امروزه اهمیت حراست و حفاظت از اندیشه ها و آثار امام بیش از پیش است، در این باره چه صحبتی دارید؟
این تشکیلات فراهم آمده و تا به امروز هم منشأ اثر بوده است. انشاءالله همیشه زیر نظر کسانی که نزدیک ترین پیوند و ارتباط و حساسیت و دغدغه را دارند جایگاهی وجود داشته باشد. البته بر اساس مجرای احکام شرعی وصیت و وصایت معنا پیدا می کند و قانون هم آن را تأیید می کند. در واقع افتخار قانونگذاران ماست که حکم حضرت امام را در متن قانون جاری کردند. از این زاویه خدا را سپاسگزاریم که این جایگاه و اعتبار شکل گرفته است. بعضی از دوستان غافل و ناآگاه در شرایط نوسانات سیاسی و جناحی جامعه سمت و سویی داشتند و فکر کردند اگر مثلاً این جایگاه از بیت امام از جایی که خود امام و قانون تعیین کرده است به جای دیگر معطوف شود چه خواهد شد. این ها ذهنیت های ناسالمی است که انشاءالله قطعاً هیچ گاه محقق نخواهد شد.
در مورد ایرادات و انتقادهایی که در سال های اخیر نسبت به مؤسسه مطرح می شد، چه اقداماتی انجام داده اید؟
این مسائل مربوط به الان نیست. ما در چند مقطع و فضای گذشته با بعضی جریانات مواجه بودیم. بعضاً در کشور ما تندروی هایی صورت می گیرد که واقعاً آسیبی برای کشور است. اخیراً می بینم همه دلسوزان نظام در جناح های مختلف، به خصوص در دو جناح اصلی کشور، متفق القولند که اگر قرار باشد استقرار همیشگی نظام تضمین شود و روند توسعه اش شتاب بگیرد باید از تندروی ها پرهیز شود. در مقاطعی شاهد بودیم که بعضی نیروهای تندرو تصور می کردند اگر بعضی فرامین و فرمایشات و احکام امام به صورت گزینشی استفاده شود در مواجهه با جریان دیگر به نفع خودشان در جامعه است. ما همه این جریان ها را درون نظام و خانواده نظام و زیر چتر حمایتی امام و رهبری می بینیم. توقع داشتند مؤسسه به این شکل وارد شود و ما هم قطعاً این را خلاف آن اهداف و سیاست ها و منویات حضرت امام و بنیانگذار مجموعه مرحوم حاج احمد آقا می دانیم. قاطعانه در مقابل این نوع مطالبات ایستادیم و گفتیم که مؤسسه هیچ گاه کارکرد یک حزب سیاسی را ندارد.
یعنی عزم مسئولان مؤسسه، عدم دخالت در مباحث سیاسی است؟
ممکن است اعضای مؤسسه در انتخابات یا بخش های دیگر به لحاظ وظایف شرعی فعال باشند ولی در چارچوب کار مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام اجازه این کار داده نمی شود. وظیفه اصلی و اساسی ما نگهداری اصل اسناد و آثار امام و انتشار امانتدارانه و بدون دخل و تصرف است. هر کجا نیز هر کس با هر زاویه دید و گرایش موضعی از مواضع امام را به گونه ای دیگر منتقل و تحریف کند اعلام موضع کرده و متن واقعیت را گفته ایم. در نشریات مؤسسه نیز بارها سیاست هایمان منعکس شده است.
قطعاً حضرتعالی از آرزوها و منویات مرحوم حاج احمد آقا به این موسسه اطلاع دارید. اگر مرحوم حاج احمد آقا الان در قید حیات بود چه آرزویی برای مؤسسه داشت؟ چقدر از آن آرزوها را توانستید محقق کنید؟
در بُعد کلان آرزوی ایشان این بود که همه اهداف امام پیاده شود. مرحوم حاج احمد آقا فرد آزاداندیش، روشنفکر، اهل مطالعه و مستقلی بود. یک رجل سیاسی مستقل، به تمام معنا و صاحب نظر و ایده در همه زمینه ها بود. در همان پیام رهبر معظم انقلاب این موضوع را می بینید. ایشان در آن جا نقش همراهی با امام را دارد ولی از آن طرف به عنوان یک مشاور امین و تعیین کننده در مسائل از ایشان یاد کرد. بعد از امام نیز ایشان این نقش را داشت. ارائه مشاوره های ارزنده در برونرفت از مسائل، مشکلات و بحران ها از نقش های ایشان بود. علی رغم وجود یک شخصیت مستقل، بین خود و خدای خود امام را حقیقتاً حجت بعد از ائمه (علیهم السلام) می دانست؛ به عنوان کسی که راهش، سخنش، ایده اش و اهدافش حجت شرعی است. بهترین راه و صراط مستقیم هدایت جامعه و مسلمان ها را در عصر حاضر، پیروی از اسلام نابی می دانست که در قرائت امام بود. ایشان با تمام وجود به این مسئله اعتقاد داشت.
می توانید به عنوان نمونه در این باره مثالی مطرح نمائید؟
ایشان همیشه بسیار توجه داشت مبادا اگر صحبتی می کند و مطلبی یا مصاحبه ای دارد اندیشه خودش به نام اندیشه امام ثبت شود. همین تذکر را برای مؤسسه نیز داشت. لذا اولین آرزوی ایشان این بود که مؤسسه امانتدارانه در همین راه قدم بردارد و هیچ گاه تحت تأثیر فضاهای سیاسی روزمره قرار نگیرد و گزینشی عمل نکند. بحمدلله این مبنا به عنوان اصل پایدار در مجموعه مؤسسه وجود داشته است. همین طور تحقق اهداف بلند امام در شکل گیری و استقرار نظام و پیروزی هایی که بحمدلله داشتیم از دیگر آرزوهای مرحوم حاج احمد آقا بوده است.
تعامل ایشان با اعضای مؤسسه چطور بود؟
ایشان در هر بخشی نقطه نظراتی داشت که ما هم سعی می کردیم اعمال کنیم. بعضی وقت ها اجازه می داد نظرات دیگر هم احراز شود. خودم بعضاً نظراتی داشتم که ممکن بود تقابل نیز داشته باشد. ایشان خیلی راحت و صمیمی استدلال ها را می شنید و بعضی وقت ها می پذیرفت و بعضی وقت ها نیز ما قانع می شدیم. فضایی بسیار صمیمی بود. در مجموع نظرش این نبود که مؤسسه نشر آثار امام متصدی هر کاری که برای امام می خواهد در کشور انجام شود، باشد. معتقد بود تمام نظام متعلق به امام است و همه ارکان نظام وظیفه و دَینی نسبت به ترویج اندیشه امام دارند و باید به میدان بیایند و مؤسسه باید این ظرفیت و بستر را فراهم کند.
از آخرین طرح و برنامه هایی که ایشان راجع به مؤسسه داشتند، بفرمائید .
آخرین موضوعی که با ایشان به تفاهم رسیده بودیم، ایده خود ایشان بود که من هم راهکارهایی را از دوستان در جلسات به ایشان منتقل کردم. بر این مبنا قرار بود بسترهای نهادینه شدن اندیشه امام در متن نظام جمهوری اسلامی و فعالیت های نظام را فراهم کنیم. یعنی بسترهای زیرساخت های قانونی را در قوانین برنامه پنج ساله، قوانین جاری و سند چشم انداز فراهم کنیم. خوشبختانه این مسیر را طی کردیم و بخش عمده اش انجام شد.
در سال های اخیر نیز همین روال وجود داشته است؟
متأسفانه در سال های اخیر این کار به معضلاتی برخورد و توقفی ایجاد شد اما مجدداً مؤسسه فعال است. انشاءالله مؤسسه نشر آثار امام به همین صورت مرجع معتبری باشد که سندیت آنچه به نام امام است را تایید کند، این آثار را انتشار بدهد، از این میراث ارزشمند نگهداری و با دستگاه های مختلف همکاری کند و امکانات کارشناسی خود را در اختیار دستگاه ها قرار دهد تا در گستره وسیع تر مجموعه های دیگر این فعالیت را سامان دهند. در حقیقت این نقش کلانی است که ما برای مؤسسه قایلیم .
در مسیر تاسیس و تشکیل مؤسسه، چه موانع و چالش هایی وجود داشت؟ آیا کسانی بودند که موضع گیری و مخالفت کنند؟
در زمان شکل گیری مؤسسه خیر. چون در زمان حضور امام بود و سبقه رهبری فراگیر امام در کشور به گونه ای بود که اگرچه جریان هایی هم بودند ولی هیچ گاه فرصت کارشکنی و مانع تراشی نداشتند. به موازات اهمیت و بزرگی نقش امام و نظام جمهوری اسلامی طبعاً دشمنان زیادی در داخل و خارج وجود داشت. زمانی که حضرت امام رحلت کردند فضای عمومی جامعه و همدلی و همراهی و محبوبیتی که امام داشتند اجازه نمی داد این ها بتوانند تأثیری جدی در روند فعالیت ها بگذارند. با این حال دغدغه و نگرانی نسبت به آینده ها وجود داشت. همین دغدغه هایی که باعث تشکیل مؤسسه شده بود در ادامه کار وجود داشت و الان نیز هست. همواره باید مراقب باشیم. انشاءالله نهادی که خود امام تأسیسش کرده و نحوه اداره آن را هم صراحتاً تعیین کرده ادامه خواهد داشت و چنانچه در وصیت وصی امام هم آمده امیدواریم همین روند سالم برای همیشه ادامه داشته و کسانی که این جا فعالیت می کنند متعهد و با تمام وجود پایبند باشند، به تمامیت اندیشه و اثر امام اعتقاد داشته باشند و قطع نظر از این که آیا از نظر شخصی موضعی را می پسندند یا نه در این جا صادقانه و امانتدارانه کار کنند. ضمن این که بحمدلله در نظام جمهوری اسلامی خلف شایسته حضرت امام حضور دارد و مصادر دیگر هم هستند و مراقبت می کنند. انشاءالله با دعاهایی که خود امام داشتند و حضور مردم در صحنه و مراقبتی که رهبری نظام دارند هیچ وقت انحراف از مسیر امام اتفاق نخواهد افتاد.
اهتمام شما در پیاده کردن خواسته های مرحوم حاج احمد آقا، و آرزوهایش قابل تقدیر است. با این حال برآورده شدن انتظارات به این معنا نیست که افکار و اندیشه های امام را یک جا بایگانی کنیم و برایش نگهبان بگذاریم؛ آثار و اندیشه های امام زمانی بقا پیدا می کند و حفظ می شود که در جامعه تسری پیدا کرده و با زمان جلو رود. بخشی از این کار نیازمند بکارگیری، هماهنگی و برنامه ریزی با سایر ارگان ها و به ویژه ارگان های فرهنگی نظیر دانشگاه، آموزش و پرورش و مدارس است. در این زمینه ارتباطتان با سایر نهادها، به ویژه نهادهای فرهنگی، چگونه بوده است؟ مهم ترین برنامه تان در آینده برای این کار چیست؟
ما تابع همان ایده ای هستیم که مرحوم حاج احمد آقا ترسیم و نهایی کرده بود. این مبنای ادامه کار مؤسسه بود. متأسفانه در آغاز اجرایی کردن این ایده با رحلت ایشان مواجه شدیم ولی بحمدلله آن را تداوم دادیم. اولین کار این بود که بسترهای قانونی را فراهم کنیم. یعنی الزاماتی قانونی که دستگاه های مختلف فرهنگی، آموزشی، پژوهشی و هنری نظام را با این راه همراه کند. اصل و اساس برنامه هم این است که پیام ها و آرمان های امام در جامعه محقق شود.
برای تحقق این امر چه باید کرد؟
برای تحققش ابتدا باید موضوع و پیام را بشناسیم، شاخص های مورد نظر حضرت امام استخراج و دیدگاه امام عیناً بدون دخل و تصرف به جامعه منتقل شود و بعد کار تحقیق و پژوهش و نظریه پردازی پیرامون آن صورت بگیرد. بخش های اولیه کار بحمدلله فراهم شده است. در این سال ها در همه قسمت ها فعال بودیم. مانند کارهای موضوعی که انجام دادیم، کنگره های علمی که با حضور اندیشمندان برپا کردیم و طرح های پژوهشی متعددی که درباره تبیین اندیشه امام داشتیم. در مرحله بعد بحثمان این بود که امکانات بخش های دیگر نظام هم به خدمت گرفته شود، در دانشگاه ها اندیشه امام تحقیق، پژوهش و تدریس و در نظام آموزشی حوزه های علمیه جایگاه مکتب فقهی و اصولی و تفسیری امام تحقیق شود. امام فقط یک فقیه و اصولی نبود؛ فیلسوفی برجسته از فلاسفه بزرگ و نامدار معاصر و عارفی سرآمد در عرفان نظری و جزء آخرین بزرگان صاحب نظر در حوزه عرفان بود. در دیگر علوم و معارف دینی نیز سرآمد بودند. در سیاست نیز سیاستمداری بودند که نه تنها نظریه پردازی بلکه نظام بزرگ مستقل سیاسی را ساماندهی کردند. ویژگی های امام ویژگی های کمی نیست. دریافت اصول و مبانی و علل توفیق و کارکرد این اندیشه در نظام سازی در جامعه احتیاج به کار تحقیقی، علمی و پژوهشی در حوزه و دانشگاه و سطوح جامعه دارد.
در این زمینه چه فعالیت هایی توسط مؤسسه صورت گرفته است؟
در وهله اول بسترها را فراهم کردیم. یعنی در حد امکانات اولیه منابع را فراهم کردیم و در اختیار گذاشتیم و بخش های پژوهشی را تعریف کردیم. همین طور پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی را شکل دادیم. خوشبختانه چند سال بعد از تشکیل مؤسسه، پژوهشکده نیز فعال شد. در چند رشته تخصصی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو داریم و تا امروز نیز فارغ التحصیل داشته ایم. توسعه فعالیت های پژوهشکده در سایر مراکز دانشگاهی و آموزش عالی دولتی و نیز در دانشگاه آزاد جزء برنامه ها بوده است. در قم مرکز پژوهشی مؤسسه از همان آغاز از فعال ترین بخش های مؤسسه بوده است. در این مرکز کارهای پژوهشی تقریرات و پژوهش روی آثار فقهی، اصولی و معارف دینی را داریم. آثار خوبی نیز به جامعه عرضه شده است. توسعه این فعالیت ها را با سازمان های مرتبط دنبال کردیم. بخشی از آن به نتیجه رسیده است.
شما به عنوان کسی که از نزدیک با یادگار مرحوم امام در ارتباط بودید، از سال های بعد از امام و زندگی خصوصی حاج احمد آقا بفرمایید.
در زندگی شخصی مرحوم حاج احمد آقا می دیدم که روزانه دلتنگی های زیادی وجود داشت. شرایط برای کسی که پدر و مرجع و مرشدی مثل امام را از دست داده بودند بسیار سخت بود. وقت هایی بود که می دیدم اصلاً نمی توانست تحمل کند. گاهی وقت ها با هم به حرم می رفتیم. آن موقع حرم هنوز چیزی نبود و در حال ساخت و ساز بود. ایشان در بیابان اطراف جایی را خیلی محقرانه درست کرده بود. (ما کرمانی ها به آن «کوار» می گوییم.) یک سایه بان درست کرده بود. روبروی مجموعه حرم امام می نشست و با امام نجواها می کرد. خیلی وقت ها شاهد خلوت های ایشان بودم. دلبستگی ایشان این بود که حرم امام کانون تجمع همه انقلابیان و کسانی که در نهضت امام نقش داشتند و مردم شریف ایران و حتی آزادگان جهان باشد. با توجه به این که امام می فرمودند: «انقلاب ما پرتوی از نهضت عاشوراست». حقیقتاً نیز جلوه ای از انقلاب اباعبدالله الحسین و انقلاب حسینی بود. لذا پرچم آن بالا هم به خاطر یاد و نام امام حسین سرخ است. باید از جانشین ایشان، تولیت آستان امام و سرپرست آستان تشکر کنیم که حقیقتاً فضا و امکاناتی در خور نام امام و این آرزو پدید آوردند.
