تحریرالوسیلة، مهمترین و جامعترین رساله فقهی-فتوایی حضرت امام خمینی و به لحاظ جامعیت و برخورداری اضافاتی در مسائل مستحدثه یکی از ماندگارترین آثار فقهی شیعه امامیه است، که از ابتدای تألیف تاکنون، همواره مورد شرح و تعلیقه فقهای پس از مؤلف قرار گرفته است. این کتاب، تحریر و تکمیل کتاب گرانسنگ وسیلة‌النجاة مرحوم آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی است
تحریرالوسیلة، مهمترین و جامع ترین رساله فتوایی امام خمینی و یکی از ماندگارترین آثار فقهی شیعه امامیه است، که از ابتدای تألیف تاکنون، همواره مورد شرح و تعلیقه فقهای پس از مؤلف قرار گرفته است. این کتاب، تحریر و تکمیل کتاب گرانسنگ "وسیلة‌النجاة "است . از امتیازات کتاب تحریرالوسیله پرداختن به مباحث مستحدثه است که سایر فقها تا زمان حضرت امام خمینی(س) کمتر بدان می پرداختند و ایشان از اولین فقهای شیعه است که به مباحثی نظیر رهن، سرقفلی، بیمه، پیوند اعضا می پردازد همین امر نیز در مقدمه انوار الفقاهة فی احکام العترة الطاهرة اثر آیت الله ناصر مکارم شیرازی مورد اشاره ایشان قرار گرفته است. رساله توضیح المسائل حضرت امام خمینی نیز که توسط شاگردان و علاقمندان ایشان تدوین شد، بر مبنای تحریرالوسیلة نگاشته شد و به تایید حضرت امام خمینی(س) رسید.
تاکنون در شرح و تعلیقه و تفسیر کتاب تحریرالوسیله حضرت امام خمینی(س) در مجموع بیش از سی عنوان کتاب در بیش از صد جلد و بالغ بر 45000 صفحه نوشته شده است که برخی از آن ها نیز ده ها بار تجدید چاپ شده اند. این کتاب هم اکنون از کتب مبنایی تدریس و تحقیق در حوزه های علمیه و مراکز دانشگاهی محسوب می شود و مورد توجه محققین و مدرسین است. کتابشناسی تحریرالوسیله نیز در بهار 89 به کوشش حسن پویا و توسط دفتر قم موسسه تنظیم و نشر امام خمینی(س) منتشر شده و اطلاعات مربوط به کتبی که معرفی شد به تفصیل در آن گنجانده شده است.
کتابی که مبنای تالیف تحریرالوسیله قرار گرفت وسیلة‌النجاة، نوشته مرحوم آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی است. مرحوم آیت‌الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی در آغاز حواشی خویش بر ذخیرة الصالحین مرحوم آیت‌الله آقا سیّد محمّد کاظم یزدی را، در متن آن گنجانید و سپس برای بار دوّم، مسائل بسیاری را بدان افزود ـ به گونه‌ای که با صورت نخست آن تفاوت فراوان داشت و آن را وسیلة‌النجاة نامید.این کتاب، در دو مجلّد است. جلد اول مربوط به احکام تقلید، طهارت، صلاة، صوم، زکات، خمس و مقدمات حج است و جلد دوم نیز مباحث مکاسب، بیع و خیارات، صلح، اجاره، جعاله، عاریه، ودیعه، مضاربه، شرکت، مزارعه، مساقات، دین و قرض، رهن، حجر، ضمان، حواله، کفالت، وکالت، اقرار، هبه، وقف و صدقات مستحبی، وصیت، نذر و عهد و قسم، صید و ذباحه، اطعمه و اشربه، غصِت، احیاء موات، لقطه، نکاح، طلاق، خلع و مبارات، ظهار و لعان و ایلاء و مواریث را شامل می شود.
حضرت امام خمینی(س) ، که از دیرباز بر وسیلة النجاة حاشیه نگاشته بود، در تبعیدگاه خویش در ترکیه، حواشی خود را داخل متن نمود و بر آن ابواب و مسائل بسیار افزود و نام آن را تحریرالوسیله نهاد. معظم له در آغاز آن می‌نویسد: در زمانهای گذشته، کتاب وسیلة النجاة نوشته السید الحجة فقیه الاصفهانی ـ قدّس سرّه ـ را حاشیه نمودم و هنگامی که در اواخر جمادی‌الثانی سال 1384 ق (13 آبان 1343 ش) به دنبال وقایع تأسف‌انگیز و دردناکی که بر اسلام و مسلمانان وارد آمد ـ و شاید تاریخ به ثبت آنها بپردازد ـ از قم به بندر بورسا یکی از شهرهای ترکیه تبعید شدم و در آنجا تحت نظر قرار گرفتم، با فراغت بال و آسودگی خیال در مقام آن برآمدم که حواشی را به صورت متن مستقلی درآورم تا استفاده از آن آسان تر باشد و اگر خداوند توفیق دهد، مسائل مورد نیاز روز را نیز بر آن بیافزایم.امام(س) در حالی که به جز وسیله النجاة و عروة‌الوثقی و وسائل، کتابی دیگر در اختیار نداشت و از ارتباط با جهان خارج هم ممنوع بود، مسائل امر به معروف و نهی از منکر، نماز جمعه، دفاع و جهاد، قضا، حدود، قصاص، دیات، مسائل
مستحدثه و بسیاری از احکام حج را بر آن افزود و بدین‌گونه این کتاب، یک دوره کامل فقه فتوایی گردیده است.
این کتاب، در واقع حاصل رنج و کوشش سه تن از فقهای بزرگ شیعه، آیات عظام سیدمحمدکاظم یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی و حضرت امام خمینی(س) است، که اینک در دسترس ما قرار دارد.
کتاب تحریر الوسیله، از بدو تألیف تاکنون بارها از سوی فقیهان معاصر مورد شرح، ترجمه، حاشیه و تلخیص قرار گرفته است. این کتاب پس از تالیف به یکی از کتب مبنایی حوزه علمیه مبدل شده و حواشی مهمی از سوی علمای فاضلی نظیر آیت‌الله فاضل لنکرانی، آیت‌الله یوسف صانعی، آیت‌الله علی مشکینی اردبیلی، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله ابوطالب تجلیل تبریزی و آیت‌الله علوی گرگانی بر آن نگاشته شده است.
گسترده‌ترین شرح تحریرالوسیله توسط آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی با نام تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله نگاشته شد که در 27 جلد به چاپ رسیده است.کتاب «تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله» که تاکنون حدود 20 جلد آن در چاپهاى متعدد منتشر شده، اکنون با بازبینى دیگرى و با چاپى وزین و چشم نواز، برخى از جلدهاى آن منتشر شده است.تاکنون کتاب طهارت، نجاسات، صلاة، حج (5 جلد)، اجاره، حدود، وقف، مضاربه، دیات، قصاص و... از این مجموعه منتشر شده است.
کتاب دیگر ، کتاب است که آیت الله مکارم شیرازى، از فقیهانى که از دیر باز به مسائل نو و جدید توجه خاصى داشته و آنها را از دیدگاه فقهى بازگشائى کردهاند، نوشته است . أنوار الفقاهة فی أحکام العترة الطاهرة نگاهى است استدلالى به مسائل فقهى، به ویژه مسائل مستحدثه که متن آن را تحریر الوسیله حضرت امام(س) تشکیل مىدهد. در مقدمه کتاب آمده است: متن تحریر الوسیله را به این جهت انتخاب کردم که اساس آن وسیلة النجاة آیةالله سیدابوالحسن اصفهانى بود، و همچنین بدان جهت که مشتمل بر مسائل بسیارى است که در عصر حاضر به آنها نیازمندیم و دیگران به آن کمتر توجه کردهاند و نیز شامل تمام مباحث عروة الوثقى نیز مىباشد.
آیت الله شیخ یوسف صانعى از شاگردان مورد توجه حضرت امام خمینى(س) مىباشند که سالها افتخار همراهى و شاگردى ایشان را داشتند. ایشان ضمن این‌که همواره مبناى درس خارج خودشان را کتاب تحریر الوسیله قرار دادهاند، تاکنون شروحى بر برخى کتب تحریر نیز به رشته تحریر درآوردهاند که بسیارى از آنها به چاپ رسیده است.
کتاب «التعلیقة على تحریر الوسیله» در دو جلد با حواشى و آخرین تعلیقات ایشان بر تحریر تدوین شده و پس از بازبینى علمى توسط محققان دفتر قم به چاپ و نشر سپرده شده است در گذشته یک جلد از تحریر الوسیله با حواشى ایشان با عنوان «تحریر الوسیله مع تعالیق آیت الله العظمى صانعى» به چاپ رسیده بود، که اکنون با بازبینى، مجدداً معظمله و تمام تعلیقات ایشان بر دو جلد تحریر الوسیله منتشر شده است .
آیت الله محمد مؤمن قمى، یکى از شاگردان امام خمینى(س) هم ، بر کتاب تحریر الوسیله شروحی داشته اند که هنگام تدریس مباحث مربوط به قضاء، حدود و شهادات در مدرسه عالى تربیت قضات بر «کتاب القضاء»، «کتاب الشهادات» و «کتاب الحدود» به رشتة تحریر درآمده است.
حضرت امام خمینی(س) هنگام اقامت در حوزه علمیه قم و نجف شاگردان بسیاری را تربیت نمودند که بسیاری از آنان از فقها و مدرسین برجسته حوزه های علمیه بوده اند. برخی از این شاگردان متن تحریر الوسیله را مبنای تدریس درس خارج خود قرار داده اند و پس از تدریس به نگارش آن همت گماشته اند. کتاب مدارک تحریرالوسیله آیت الله بنی فضل و مفتاح الشریعة فی شرح تحریر الوسیله آیت الله سیدحسین موسوی تبریزی و البیان علی تحریرالوسیله للامام آیت الله زین العابدین احمدی زنجانی و النورالمبین فی شرح التحریر و منهاج الصالحین اثر سیدنورالدین شریعتمدار جزائری و تحریر التحریر فی شرح تحریرالوسیله(کتاب قضا) حجت الاسلام و المسلمین علی حسینی اشکوری از آن جمله است. معرفه ابواب الفقه تلخیص تحریرالوسیله للامام الخمینی(س) نیز اثری است که مرکز مطالعه و تدوین متون درسی مرکز جهانی علوم اسلامی برای استفاده طلاب تهیه کرده است.
کتاب «التعلیقة على تحریر الوسیله» در دو جلد با حواشى و آخرین تعلیقات ایشان بر تحریر تدوین شده و پس از بازبینى علمى توسط محققان دفتر قم به چاپ و نشر سپرده شده است در گذشته یک جلد از تحریر الوسیله با حواشى ایشان با عنوان «تحریر الوسیله مع تعالیق آیت الله العظمى صانعى» به چاپ رسیده بود، که اکنون با بازبینى، مجدداً معظمله و تمام تعلیقات ایشان بر دو جلد تحریر الوسیله منتشر شده است .
آیت الله محمد مؤمن قمى، یکى از شاگردان امام خمینى(س) هم ، بر کتاب تحریر الوسیله شروحی داشته اند که هنگام تدریس مباحث مربوط به قضاء، حدود و شهادات در مدرسه عالى تربیت قضات بر «کتاب القضاء»، «کتاب الشهادات» و «کتاب الحدود» به رشتة تحریر درآمده است.
حضرت امام خمینی(س) هنگام اقامت در حوزه علمیه قم و نجف شاگردان بسیاری را تربیت نمودند که بسیاری از آنان از فقها و مدرسین برجسته حوزه های علمیه بوده اند. برخی از این شاگردان متن تحریر الوسیله را مبنای تدریس درس خارج خود قرار داده اند و پس از تدریس به نگارش آن همت گماشته اند. کتاب مدارک تحریرالوسیله آیت الله بنی فضل و مفتاح الشریعة فی شرح تحریر الوسیله آیت الله سیدحسین موسوی تبریزی و البیان علی تحریرالوسیله للامام آیت الله زین العابدین احمدی زنجانی و النورالمبین فی شرح التحریر و منهاج الصالحین اثر سیدنورالدین شریعتمدار جزائری و تحریر التحریر فی شرح تحریرالوسیله(کتاب قضا) حجت الاسلام و المسلمین علی حسینی اشکوری از آن جمله است. معرفه ابواب الفقه تلخیص تحریرالوسیله للامام الخمینی(س) نیز اثری است که مرکز مطالعه و تدوین متون درسی مرکز جهانی علوم اسلامی برای استفاده طلاب تهیه کرده است.
برخی از محققین فاضل حوزه های علمیه نیز به تالیف و تدوین کتاب های مستند تحریرالوسیله پرداخته اند که اولین آن ها توسط فرزند فاضل حضرت امام(س) حاج آقا مصطفی خمینی و در 959 صفحه نگاشته شده است و در سال 1376 به مناسبت بیستمین سالگرد شهادت ایشان توسط موسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی منتشر شد. حجم این کتاب و حواشی آن با تحقیقات جامع نشان دهنده وسعت و دقت نظر و احاطه علمی ایشان به مباحث فقهی است. حجه الاسلام و المسلمین احمد مطهری نیز مستند هشت جلدی را بر تحریرالوسیله نگاشته است. علی اکبر سیفی مازندرانی دلیل تحریرالوسیله و عبدالنبی نمازی نیز مصباح الشریعه فی شرح تحریرالوسیله را نوشته اند و مستند دیگری نیز در یک جلد توسط محققین حوزه علمیه قم منتشر شده است.
شرح تحریر وسیله النجاة اثر احمد سبط الشیخ انصاری و معتمد تحریرالوسیله عباس ظهیری از دیگر شرح های نگاشته شده برای تحریرالوسیله است.
از تحریرالوسیله ترجمه های متعددی به زبان فارسی منتشر شده است. ترجمه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدباقر موسوی همدانی و در سال 1376 و ترجمه قاضی زاده و اسلامی که مورد مطالعه و تایید آیت الله مومن و آیت الله طاهری خرم آبادی نیز قرار گرفته از مهم ترین آنهاست. در سال 1385 نیز از سوی دفتر قم موسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی ترجمه مصحح و روانی تدوین و توسط انتشارات عروج منتشر گردید. در سال 1996 میلادی معاونت امور بین الملل موسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی ترجمه این کتاب به زبان اردو را به همراه متن عربی آن منتشر نمود. استاد عبدالکریم بی آزار شیرازی نیز در رساله نوین به ترجمه بخش هایی از تحریرالوسیله پرداخته است.
کپی شد
